МЕТОДОЛОШКИ ОБЈАСНУВАЊА

Извор на податоци

Податоците прикажани во соопштението се пресметани од податоците кои се прибрани од Анкетата за работна сила (АРС).

Анкетата за работната сила е главен и основен извор на информации за состојбите на пазарот на труд во Република Северна Македонија.

Со ова истражување се собираат податоци за социо-економските и демографските карактеристики на домаќинствата според методологијата на Меѓународната организација на трудот (вработени лица, невработени лица и лица надвор од работната сила), податоци за вработени по занимања на тековни, дополнителни и претходни работни места, работно време, податоци за невработеност и образовни карактеристики.

Истражувањето е усогласено со регулативите на ЕУ и методологијата на Еуростат пропишана за EU-LFS (EU-Labour Force Survey). Истражувањето е задолжително на ниво на ЕУ и е референтен извор на податоци што овозможува следење и споредливост на податоците на пазарот на труд на меѓународно ниво.

Историски преглед

Анкетата за работната сила во  Република Северна Македонија за првпат се спроведе  во 1996 година како годишно истражување. Резултатите се објавуваа на годишни  ниво.

Од 2004 година истражувањето се спроведува континуирано секоја недела, односно домаќинствата се анкетираат континуирано во текот на целата година. Државниот завод за статистика ги обработува и ги објавува резултатите со квартална динамика.

Од почетокот на 2019 година, се напушти прибирањето на податоци со хартиени прашалници и се замени со нови методи на прибирање CAPI и CATI.

Од почетокот на 2021 година стапи на сила новата Регулатива (ЕУ) 2019/1700, со чија примена Регулативата (ЕЗ) бр. 577/98, што беше основна правна основа за спроведување на истражување, но ние по новата регулатива почнавме да работиме од 2023 година.

Прибирање на податоци

Анкетата за работна сила е панел анкета што се спроведува секоја недела. Секое домаќинство избрано за примерокот е анкетирано четири пати во текот на една и пол година според шемата за ротација 2- (2) -2. Со други зборови, домаќинствата се анкетирани во два последователни квартали, изоставени од примерокот во следните два квартали и повторно анкетирани во уште два последователни квартали. Така, можно е да се следи протокот на луѓе на пазарот на труд со текот на времето, како квартално така и годишно. Секое домаќинство избрано во  примерокот добива писмо од Државниот завод за статистика за денот на анкетирање.

Методот CAPI (Computer Assisted Personal Interview) е интервјуирање лице в лице со користење на лаптопи. Така, анкетирани се сите домаќинства од примерокот кои беа избрани за прв пат и оние домаќинства кои немаат телефон/мобилен телефон или не сакаат, од која било причина, да бидат телефонски анкетирани.

Методот CATI (телефонски интервју со помош на компјутер) е телефонско интервју кое се врши во  КАТИ ЦЕНТАРОТ. На овој начин се анкетираат сите домаќинства кои во првата анкета се изјасниле дека сакаат телефонски да бидат анкетирани.

Во согласност со ова, анкетарите ги посетуваат домаќинствата секоја недела и спроведуваат анкетно интервју на избрани адреси, кое трае во просек по дваесет минути. Согласно Законот за официјална статистика (Службен весник на Република Северна Македонија бр.31/20) се гарантира доверливоста на сите информации што ги даваат испитаниците за нив и за членовите на нивното домаќинство. Собраните податоци се користат исклучиво за статистички цели.     

Основни принципи и дефиниции

Анкетата за работна сила ја мери економската активност на населението во краток период на набљудување од една недела.

Референтниот период е секоја недела во текот на годината.

Целна популација се сите лица кои живеат во приватни домаќинства и го сочинуваат населението на Република Северна Македонија.

Работоспособното население се состои од лица на возраст од 15 до 89 години.

Вработени се лица на возраст од 15 до 89 години кои во референтната недела:

а) работел најмалку еден час за плата или надоместок во пари или во натура, вклучително и неплатено помагање на членовите на семејството

б) биле привремено отсутни од работа или од сопствен бизнис поради годишен одмор, прераспределба на работното време, боледување, породилно или татковско отсуство или обука (училиште) поврзана со работата што вообичаено ја извршуваат.

Според тоа, како вработено лице може да се класифицира и пензионер, домаќинка, студент или лице кое не е формално вработено.

Следниве исто така се сметаат за вработени:

- лица на родителско отсуство кога примаат и/или имаат право на приход или родителски додаток поврзан со работа или ако нивното родителско отсуство трае три месеци или помалку

- сезонски работници во вонсезонски период во случај да продолжат редовно да вршат работни задачи, што не вклучува исполнување законски, даночни или административни обврски.

- лица привремено отсутни од работа поради некоја друга причина, кога вкупното очекувано времетраење на отсуството е три месеци или помалку

- земјоделци кои произведуваат земјоделски стоки најмногу наменети за продажба или размена.

Вработените лица според работното место се класифицираат на вработени, самовработени лица и неплатени членови на семејството кои помагаат.

Вработени се лица кои работат кај работодавач во државен или приватен сектор и добиваат надоместок во пари или во натура за својата работа.

Самовработени се лица кои раководат со деловен субјект и вработуваат еден или повеќе вработени и лица кои работат за своја сметка и не вработуваат вработени.

Неплатен семејни работници се лица кои не се вработени или самовработени, кои работат во деловен субјект во сопственост на член на семејството и не добиваат надоместок за својата работа. Може да бидат и роднини кои не живеат во исто домаќинство со сопственикот на семејниот бизнис.

Невработени се лицата на возраст од 15 до 74 години кои ги исполнуваат следните три критериуми:

а) не биле вработени во референтната недела

б) ќе бидат достапни за вработување или самовработување во следните две недели од крајот на референтната недела

в) во изминатите четири недели активно барале вработување или самовработување или нашле работа на која ќе почнат да работат во следните три месеци од крајот на референтната недела.

Активното население (работна сила) го сочинуваат вработени и невработени лица.

Неактивно население (лица надвор од работната сила) се лица кои припаѓаат на една од следниве категории:

а) лица на возраст од 15 до 89 години кои не биле ниту вработени ниту невработени во референтната недела

Стапката на активност е процентуално учество на активното население (работна сила) во работоспособното население.

Стапката на вработеност е процентуално учество на вработените во работоспособното население.

Стапката на невработеност е процентуално учество на невработените во активното население (работна сила).

Во некои табели, може да се случи вкупната сума да не одговара на збирот на поединечни ставки поради заокружување .

Промени во Анкетата за работна сила од 2023 година.

Дефиниција за вработување

До 2022 година, вработени се лица на возраст од 15 до 79 години, а  од 2023 година тоа се лица на возраст од 15 до 89 години.

Привремено отсутни од работа кои ќе се вратат на работа по истекот на причината за отсуство од 2023 година се класифицираат како вработени само доколку вкупното очекувано времетраење на нивното отсуство е 3 месеци или помалку, односно доколку продолжат да примаат плата или надоместок за нивната работа за време на отсуството. До 2023 година, како вработени лица се класифицираат сите привремено отсутни од работа кои ќе се вратат на работа по завршувањето на причината за отсуството (без разлика на причината за отсуството).

Лицата на родителско отсуство од 2023 година се класифицираат како вработени само доколку примаат и/или имаат право на родителски додаток поврзан со работата, односно ако нивното родителско отсуство трае 3 месеци или помалку. До 2022 година, сите лица на родителско отсуство се класифицирани како вработени лица.

Сезонските работници кои не работеле во референтната недела (вонсезонски период) од 2023 година се класифицираат како вработени лица доколку продолжат редовно да вршат работи поврзани со сезонската работа, што не вклучува исполнување на законски, даночни или административни обврски. До 2022 година, сезонските работници беа класифицирани како вработени лица доколку имаат договор/договор со работодавачот да се вратат на истото работно место на почетокот на новата сезона и/или доколку продолжиле да земаат најмалку 50% или повеќе од својата плата. или компензација во вонсезонскиот период.

Лицата кои произведуваат земјоделски производи, чие производство најмногу е наменето за потрошувачка во сопственото домаќинство, до 2022 година беа класифицирани како вработени лица, а од 2023 година се исклучени од вработување. Само доколку нивното земјоделско производство е главно наменето за продажба или размена, таквите лица се класифицираат како вработени.

Неплатените семејни работници кои вршат работа за членовите на семејството се класифицирани како вработени лица од 2023 година, дури и ако не живеат во исто домаќинство со роднини кои поседуваат трговија/претпријатие/фарма, а до 2022 година биле класифицирани како вработени лица само доколку тие живеел со нив во исто домаќинство.

Дизајн на прашалник

Со цел да се подобри споредливоста на податоците меѓу земјите, беше применет единствен, строго пропишан и координиран редослед на прашања во прашалникот за да се дефинираат клучните истражувачки категории (вработени, невработени и лица надвор од работната сила).

Понатаму, беа воведени нови прашања (на пр. прашања поврзани со миграцијата, економската и организациската зависност на самовработените лица итн.). Одредени претходни прашања се отстранети.

Понатаму, одредени сет прашања се значително изменети, како што е сетот прашања за работното време (покрај вообичаеното и фактички одработеното работно време во референтната недела, од 2023 година, се следи и договореното работно време итн.) . Исто така, променета е претходната позиција на одредени сет прашања во прашалникот.